توافق هسته ای اوباما و روحانی در لبه پرتگاه است و پازل بسیار پیچیده ای شده است

در مورد اینکه آیا در صورت نقض توافق، امکان «بازگرداندن» سریع تحریم‌ها طبق وعده اوباما وجود دارد یا خیر، شک و تردیدهایی هست. آیا روسیه و چین بازگرداندن (اجرای مجدد) قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد را وتو خواهند کرد؟

گزارشی از حمیدرضا ذاکری

ظاهرا در زمینه توافق هسته ای با ایران بخت دیگر با باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا یار نیست و یکی از نشانه های این مسئله را نیز می توان انتشار مقاله تخریب کننده هنری کیسینجر و و جورج شولتز وزرای امور خارجه پیشین در وال استریت ژورنال دانست.

معمار گشایش روابط با چین در دولت ریچارد نیکسون و همراه رونالد ریگان در مذاکرات با شوروی سابق، در انتقادهای خود رویکردی دیپلماتیک داشتند. آنها «استقامت، صبر و مهارت» جان کری وزیر امور خارجه کنونی آمریکا را مورد تمجید قرار دادند، اما از نظر آنها موارد بسیاری در مورد توافق با ایران بی پاسخ مانده است.

به طور قطع توافق کنونی با مواردی که اوباما دسامبر سال 2013 به عنوان حداقل های مورد نیاز برای توافق به آنها اشاره کرد، فاصله زیادی دارد. تاسیسات زیرزمینی فردو تخریب نمی شود؛ راکتور آب سنگین اراک تعطیل نخواهد شد و ایران اجازه خواهد داشت هزاران سانتریفیوژ را فعال نگه دارد که در برنامه صلح آمیز هسته ای کارایی نخواهند داشت.

مذاکره کنندگان آمریکایی در چند مورد اندک امتیازاتی گرفتند. اورانیوم تنها در یکی از تاسیسات هسته ای ایران و با توجه به محدودیت های خاص، غنی سازی می شود و ذخایر اورانیوم غنی شده کاهش خواهد یافت. اما سوال اینجاست که آیا تضمینی برای عملی شدن این بخش از توافق وجود دارد؟

ابهاماتی نیز در مورد مواد توافق وجود دارد. طبق بیانیه دولت اوباما در مورد «پارامترهای کلیدی» لازم است پیش از لغو تحریم ها تعهد ایران (از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی) به توافق مورد تایید قرار گیرد؛ اما طبق فکت شیت (گزاره برگ) منتشر شده از سوی ایرانی ها، تحریم ها بلافاصله (پس از اجرایی شدن توافقنامه جامع نهایی) لغو خواهند شد.

اوباما در اقدامی نادر، توماس فریدمن ستون نویس نیویورک تایمز را به مصاحبه ای در کاخ سفید دعوت و اذعان کرد: «هنوز جزئیات زیادی باقی مانده است که نیاز به رسیدگی دارند و ممکن است شاهد عقب نشینی ها، تمدید مهلت گفتگوها و دشواری های واقعی سیاسی هم در ایران و آشکارا در اینجا در کنگره آمریکا باشید.» وی افزود: «در حقیقت اگر بتوانیم این مسائل را به شیوه دیپلماتیک حل کنیم، احتمال ایمن بودن ما و قرار گرفتن ما در موقعیتی بهتر برای دفاع از متحدانمان افزایش خواهد یافت و چه کسی می داند؟ شاید ایران تغییر کند!» اوباما در ادامه گفت مذاکرات هسته ای فرصتی نادر است.

این اظهارات به این معنی هستند که از نظر اوباما، روسای جمهوری که پس از وی در آمریکا روی کار می آیند، توانایی دستیابی به چنین توافقی را نخواهند داشت که با توجه به گمانه زنی های عمومی و شک و تردید کارشناسان در مورد عملی بودن توافق، دیدگاهی قابل ستایش است.

برای نمونه، اولی هاینونن مسئول پیشین آژانس بین المللی انرژی اتمی تصریح کرد احتمال اینکه طرح اوباما برای بازرسی (فعالیت های هسته ای ایران) نتیجه بخش باشد، اندک است. وی گفت حتی نظام دقیق تر و شدیدتر آژانس با بازرسی های بدون برنامه ریزی در عراق شکست خورد. وی در مورد اینکه رژیم بازرسی اوباما برای تحقق بخشیدن به گریز هسته ای یک ساله کافی باشد، ابراز تردید کرد.

همچنین در مورد اینکه آیا در صورت نقض توافق، امکان «بازگرداندن» سریع تحریم ها طبق وعده اوباما وجود دارد یا خیر، شک و تردیدهایی هست. آیا روسیه و چین بازگرداندن (اجرای مجدد) قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد را وتو خواهند کرد؟ فریدمن در مقاله خود در این باره نوشت: «افراد بسیاری از جمله خود من می خواهیم که این مسئله کاملا شفاف سازی شود.»

کیسینجر و شولتز نیز نگرانی ها و تردیدهای مشابهی دارند و ظاهرا سناتور چارلز شومر (دموکرات - نیویورک) نیز در این نگرانی ها شریک است. وی اعلام کرد از لایحه ارائه شده از سوی باب کورکر (جمهوری خواه - تنسی) مبنی بر لزوم رای گیری کنگره در مورد توافق ایران، کاملا حمایت می کند.

اوباما همچنین بر این مسئله تاکید دارد که می تواند بدون تایید کنگره تصمیم گیری و اقدام کند. اوباما حتی در دوره اول ریاست جمهوری خود نیز بر مبنای همین تصور اقدام کرد و حتی زمانی که مشاوران سیاست خارجی وی بیش از هر موضوع دیگری جلساتی در مورد ایران برگزار می کردند، اوباما هیچگاه اطلاعاتی در اختیار رهبران کنگره نگذاشت. شاید بد نباشد یک نفر نظر هیلاری کلینتون را در مورد این مسئله جویا شود!! (هیلاری کلینتون برای انتخابات ریاست جمهوری سال 2016 آمریکا نامزد شده است.)

روسای جمهور آمریکا می توانند اقدامات زیادی را بدون کنگره انجام دهند، اما محدودیت هایی در این زمینه وجود دارد. به نظر می رسد تلاش های اوباما برای دستیابی به توافقی با ایران، برخی افراد را در مورد تغییر دولت در ایران ناامید کرده است که البته این مسئله خوب و پسندیده ای است. اما به نظر می رسد بیشتر مردم، سیاستمداران و کارشناسان سیاست خارجی آمریکا در مورد اتفاقات 10 سال آینده و پس از پایان اعمال محدودیت ها علیه ایران طبق توافق، شک و تردید دارند. توافق در خطر است!